Dünya genelinde hukukun üstünlüğü endeksi düşüyor. The World Justice Project, (WJP) her yıl Hukukun Üstünlüğü Endeksi’ni yayınlıyor. 128 ülkenin sekiz ayrı başlıkta değerlendirildiği 2020 yılı endeksine göre Türkiye geçtiğimiz yıla göre üç sıra yükseldi ancak ancak buna rağmen dünya genelinde hukukun üstünlüğü düşüş eğiliminde.
WJP’nin 2020 yılı Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde sıralamada yine Danimarka, Norveç ve Finlandiya başı çekti. Bu üç ülkeyi geçtiğimiz yıl olduğu gibi İsveç, Hollanda ve Almanya izledi. Son sıraları paylaşan ülkeler ise Kongo, Kamboçya ve Venezuela oldu. Bu ülkelerin yanı sıra sıralamada en geride ise aynı puanı alan Mısır, Afganistan, Moritanya ve Kamerun var. Türkiye geçtiğimiz yıla göre üç sıra yükselerek 128 ülke içinde 107. sırada yer aldı. Endekste Türkiye’nin Meksika ve Mali gibi ülkelerin gerisinde kaldığı ve Nijerya, İran ve Angola ile aynı puanı aldığı görülüyor.
Ne Olduğu Anlaşılamadı
Rapora göre dünyanın her bölgesinde endeks puanlarındaki düşüşler yaygın. Bu yıl çoğu ülke genel hukuk performansında ya geriye gitti ya da aynı kaldı. WJP, hukukun üstünlüğüne bağlılığı azalan ülkelerin iyileşme gösteren ülkelerden daha fazla olduğunu belirtirken bu yıl gerileme yaşayan ülkelerin bir önceki yıl da benzer bir durumda olduğunu vurguluyor. Bununla birlikte 2020 yılında en iyi gelişmeyi Etiyopya ve Malezya gösterirken en ciddi düşüş Kamerun ve İran’da yaşandı. Peki bu düşüşün nedeni ne? Thomas Carothers Foreign Affairs’de yayınlanan makalesinde, “Dünya genelinde hukukun üstünlüğünü tesis etmek için on yıllar ve milyonlarca lira harcandı, ama asgari düzeyde olumlu sonuçlara varıldı.” diyor. Yani hukukun üstünlüğünün tesis o kadar da kolay değil. Bu mefhumun tesis edilmesini zorlaştıran en önemli faktör ise tam olarak ne olduğunun anlaşılamaması olabilir. Peki nedir hukukun üstünlüğü?
Hukukun Üstünlüğü
Hukukun üstünlüğü; bireysel hakların korunmasını mı yoksa yasaların genel ve açık ifadelerle baştan ortaya konulması ve eşitçe uygulanmasını mı yoksa insanın meşru özlemlerinin ve onurunun gerçeklik kazanabileceği sosyal ekonomik eğitimsel ve kültürel koşulları mı kapsar yoksa hükümetler tarafından baskıcı bir çerçevede ele alınan bir kavram mıdır tartışmaya açıktır. Muhaliflere göre hukukun üstünlüğü “iyi” mefhumuna benzer zira herkes onu savunur ama ne olduğu konusunda herkesin birbiriyle çelişen fikirleri var.
Runik Kitap tarafından Ali Fahri Doğan çevirisiyle yayınlanan Brian Z Tamanaha imzalı Hukukun Üstünlüğü – Tarih, Siyaset ve Teori kitabı günümüzün düşüşe geçen, olmazsa olmaz kavramlarından birine “hukukun üstünlüğüne” her açıdan mercek tutuyor.
Yazar, “Kitapta hukukun üstünlüğünün zayıf ya da güçlü yönlerini açıklamaya lehinde ya da aleyhindeki teorik ve pratik argümanları ele almaya önem verilecektir.” diyor.
Brian Z. Tamanaha kitabın Türkçe baskısı için yazdığı önsözde, dünyanın dört bir yanında birçok ülkede hukukun üstünlüğünün kuşatma altında olduğundan söz ediyor. Kitabın anahtar niteliğindeki mesajı da bu; hukukun üstünlüğü ancak yetkililerin hukuka bağlı kalmak için bizzat taahhütte bulunduğunda var oluyor.
244 sayfalık kitap hukukun üstünlüğünü tarihsel süreç içinde ele alıyor. Hukuk ve adalet mevhumlarına kafa yoran herkesin okumasını şiddetle tavsiye ederim. Hukukun üstünlüğünün aslında ne kadar da üstün körü ele alındığını hatta hiç konuşulmadığını daha iyi anlayacak ve bu mevhumla ilgili kendi sonuçlarınıza ulaşacaksınız.
Brian Z. Tamanaha’nın kitabı, ciddi bir takım veri ve incelemeler içermesine rağmen bir roman tadında. Sürükleyici olmasının en önemli nedeni belki de son yıllarda dünya çapında ve ülkemizde de en çok konuşulan konuların başında gelen adalet kavramı ile ilgili olması. Kitabı okudukça sorularınızın daha da artacağını garanti ederim. Çünkü bu mevhumla ilgili tek bir doğru yok.
