Covid 19 salgını nedeniyle yaşadığımız kısıtlamalar hemen her sektörü olduğu gibi tiyatroları da derinden etkiledi. Hatta; diğer sektörlere göre en çok etkilenenlerden biri tiyatrolar oldu. Bazı sektörler bu dönemde karlılığını artırırken genellikle ilk feragat ettiğimiz alışkanlıklarımızdan ya da zevklerimizden biri olan tiyatroya gitme alışkanlığını hemen bıraktık. Zaten aylarca kapalı kalan tiyatrolar açıldıklarında da hem ekonomik zorluklar hem de pandeminin yarattığı korku nedeniyle izleyici bulamadı. Şimdilerde ise sosyal mesafeli salonlar nedeniyle zaten dolsa da boş kalıyor. Peki ne yapmalı?
Sinema salonları doldukça tiyatroların boşalacağını düşünenler yanıldı. Netflix gibi platformların saltanatını salladığı sinemalar nasıl bitmiyorsa (şimdilik) tiyatro da asla ölmeyecek. Tiyatrocular yaşadığı müddetçe. Tiyatroları tiyatrocuları yaşatmak da çok kolay değil bugünlerde. Çözümüyse tiyatronun ruhuna aykırı gibi gelse de değil; çözüm belki de oyunları canlı olarak vermektir. Bunun için tarihe bakalım…
1893’ten 1925’e kadar London Electrophone Company, Electrophone olarak bilinen bir telefon cihazını kullanarak canlı sinemanın sesini eve yayınladı.
Alexander Graham Bell de dahil olmak üzere zamanın mucitleri telefona baktılar ve büyük insan gruplarına ulaşmak için kullanılabilecek bir şey görmüşlerdi – telefon kablolarının bir kişiden çok kişiye bilgi ulaştırmak için kullanılabileceğini anladılar, sadece bunun için değil bire bir görüşmeler de yapılabilirdi.
Müzik konserleri, bilimsel konferanslar, kilise ayinleri ve tiyatro gösterileri, ülke çapında bunu karşılayabilenlerin evlerine “akıtıldı”. Daha küçük bütçeli olanlar için dinleme salonları oluşturuldu. İlk defa tiyatroya gitmeden bir gösteri yaşayabiliyordunuz. Bu, elbette, 1920’deki ilk canlı radyo yayınından çok önceydi.
Fransız Ernest Mercadier’in (ilk kulaklıkları patentleyen) çalışması sayesinde mümkün olan Electrophone, Fransız Théâtrophone’dan kopyalanan ilkel kulaklıklar kullandı (ancak Théâtrophone’un aksine Electrophone stereo teknolojisini kullanmadı). 19. yüzyılın sonlarında Avrupa’da “dairesel telefonlar” deneniyordu (Macaristan’daki Telefon Hirmondo 1945’in sonlarında bile kullanılıyordu).
Electrophone Fransız versiyonuna çok benziyordu çünkü tiyatro ve müzik mekanlarından ses akışı sağladı, Macarca ve İtalyanca versiyonları da abonelere kendi haber hizmetlerini yayınladıkları için biraz farklıydı.
Electrophone, telefon kabloları aracılığıyla, bir veya daha fazla kulaklığın takılabileceği evdeki merkezi bir alıcıya bilgi göndererek çalıştı (her ek kulaklık ek ücrete tabiydi). Duyulan ses dinleyicileri, sahne önündeki ışıkların arkasına gizlenmiş küçük mikrofonlardan geliyordu. Kilise ayinlerinde mikrofonlar sahte ahşap incillerin içine gizlenmişti.
Her Electrophone performansı, ülkenin herhangi bir yerinde gerçekleşen gerçek bir canlı gösteriydi – çoğunlukla Adelphi Tiyatrosu veya Covent Garden Opera gibi büyük Londra tiyatroları. 1896’da Müzik Standardı, o zamandan beri kullanıcıların, konser sırasında tiyatrodaki izleyicileri “yapraklar gibi hışırtı” duyduklarını söylediklerini bildirdi.
Gerçek canlı şovlar yayınlamak, evde dinleyicinin bir şovun başlangıcını, sonunu ve aralığını oradaymış gibi deneyimlemesi anlamına geliyordu. Biri bir repliği kaydırırsa veya unutursa, bu, tiyatrodakiler için olduğu kadar kulaklıkla dinleyen izleyiciler için de açık olacaktı. Ve Electrophone dinleyicileri, stantlarda oturan izleyicilerle aynı anda “kim olduğunu” bulma deneyiminin tadını çıkarabilirler.
Electrophone, 1890’larda abonelik için ilk sunulduğunda yılda 5 sterline mal oldu – bugün yaklaşık 120 sterline eşdeğer – ve içerdiği teknolojinin göze batmayan doğası, tiyatro izleyicisinin boyutunu küçültmeye gerek olmadığı anlamına geliyordu. Sinemaya kurulacak teknolojinin bedelini London Electrophone Company ödedi, National Telephone Company (daha sonra Postane) telefon hatlarının bakımını ödeyecek ve tiyatro, Electrophone Company’nin karından bir pay alacaktı – kârın nasıl paylaşıldığı henüz açığa çıkmadı.
Aboneler, Covent Garden kış sezonu gibi sezon için bir tiyatroya bağlanmak için ek bir ücret ödeyebilirler. Electrophone’un yüksek maliyeti (bugün bir Netflix aboneliğinden çok daha fazla) neredeyse kesinlikle zenginler tarafından kullanıldığı anlamına geliyordu, ancak otellere, halka açık bahçelere ve sergilere kurulan setler bozuk para yuvaları kullanılarak ve daha düşük bir ücret karşılığında işletiliyordu..
Her ne sebeple olursa olsun tiyatroya gidemeyen insanlar evde dinleyebiliyordu – tıpkı Fransız romancı Marcel Proust’un 20. yüzyılın başlarında evinden çıkamayacak kadar hastayken yaptığı gibi.
COVID-19 bütün dünyayı vurduğundan bu yana tiyatrolar sosyal mesafeyi sağlamak için seyirci sayısını azaltmak zorunda kaldı. Bu, tiyatrolar ve prodüksiyona katılan herkes için daha az gelir anlamına geliyordu. Ancak bazı şirketler, Viktorya dönemindeki tiyatroların Electrophone ile yaptığı gibi canlı deneyimi canlı yayınla başarıyla birleştirdi .
London Electrophone Company, 1925’te kapılarını kapattı çünkü hayatta kalmak için yeterli müşterisi yoktu. Uzun süre hareketsiz oturma ve kulaklıkla dinleme fikri o zamanlar çoğu insan için tuhaftı. Ancak bugünlerde bir nesil akış teknolojisi ile büyüdü, bu nedenle Electrophone’un ürününü satarken karşılaştığı zorluk daha az endişe verici oldu.
Aylarca süren kısıtlamalarla birlikte, özellikle tiyatrolar ve canlı performansçılar sosyal olarak mesafeli prodüksiyonları nasıl yapacaklarını bulduklarında daha fazla canlı yayın görmemiz muhtemel. Ve dünyada yapılıyorsa bunu biz de yapabiliriz… Neden TV kanalları birbirinin aynısı olan dizileri yayınlamak yerine bir oyunu canlı performansla yayınlamasın? Söz ettiğimiz şeye en yakın olan deneyim Bir Demet Tiyatro idi ama o da her ne kadar benzese de bahsettiğimiz öyle bir şey değil. Önerdiğimiz şey oyunların canlı olarak yayınlanması. önceden çekilmemiş, kurgulanmamaış, bazı bölümleri elenmemiş tamamen canlı bir performans… Bu dönemde hem tiyatroların hem de izleyicilerin kurtuluşu olabilir diye düşünüyorum. Düşünsenize Anna Karanina’yı neden canlı performans ile izlemeyelim? Ya da Kibarlık Buadalası’nı, Macbeth’i, Vişne Bahçesi’ni? Tabi ki sahnede izlemek gibi olmaz ama hiç yoktan iyidir hem oyuncuyu hem seyirciyi yaşatır bu zor günlerde.
Olur da öyle bir şey gerçekleşirse, en sevdiğiniz sahne şovunun bir gösterimini izlemek için evinizde koltuğunuza yerleşirken, yaklaşık 150 yıl önce tiyatro severlerin kurduğu bir geleneği yeniden ziyaret ettiğinizi unutmayın.
Not. theconversation.com’dan faydalanılmıştır.
