İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin liderleri arasında yer alan Enver Paşa’nın devrim sonrası Moskova’daki yaşantısı Louise Bryant’ın günlüklerinde ortaya çıktı. Bryant günlüklerinde Enver Paşa’nın “Devrimin Don Juan’ı olarak” anılmasının muhtemel olduğunu ifade ediyor.
Enver Paşa’nın Moskova’daki cemiyet hayatının en çok aranan ismi olduğunu söyleyen Louise Bryant, “Gelecekteki bir tarihçi muhtemelen onu devrimin Don Juan’ı olarak anacaktır. Yine de onun bu cezbedici kıyamete kaba bir kayıtsızlıkla direndiğini söylemek gerekir. Sosyal zaferle ilgilenemeyecek kadar siyasete adamıştı kendini. Moskovalı kadınların onunla o kadar ilgilenmelerinin asıl nedeni, neredeyse dayanılmaz derecede sıkıcı ve zor bir hayata verdikleri doğal tepkiydi” diyor. Bryant’ın Enver Paşa, Mustafa Kemal ve genel olarak Türklerle ilgili izlenimleri şöyle:
NEDENİ KAYSER BIYIĞI MI?
“Artistlerin sahne ışıklarının ardından Enver’e gülümsemeleri ve onun, altın şerit ve çok sayıda madalyalı Harbiye Nazırı kıyafeti giydiği, hala “Kayser” bıyığı bıraktığı eski fotoğraflarını ortaya çıkarmaları oldukça acınasıydı. Bir akşam perde arasında çay içmek için bir primadonna nın soyunma odasına davet edilmiştik. Enver konuşmayı reddederek kadının sandalyesinde gergince oturdu.Fakat Mezopotamya ve Kafkasya cepheleri eski komutanı olan amcası Halil Paşa ahşap kılıçlarla yalandan bir düello yaparak bizi neşelendirdi. Rakibi Orta Çağ şövalyesi gibi giyinmiş bir şarkıcıydı. “
BÜROKRAT EŞLERİNİN DE İLGİ ODAĞI
“Aktristlerin yanı sıra birçok eski aristokrat da Enver’e karşı oldukça nazikti. Dışişleri Bakanlığına bağlı bir komiserin güzel karısı bile ona başka bir zaman ve mekanda olsa ilgi çekecek bir not yazmıştı. Kendisine Fransızca öğretirse ona Rusça öğretmeyi teklif etmişti ama Enver ona sertçe bir “profesör” olmadığı cevabını vermişti. “
TÜRKLERDEN ÖVGÜYLE SÖZ EDİYOR
“Ben Moskova’dan ayrılana kadar Türkler benim için hayatı daha az trajik kılmak için her şeyi yaptılar., daha önce hiç üzerinde düşünmediğim Türk mizacını öğrendim. Türkler arkadaşlık kurmada kendilerine özgü bir mizaca sahiptirler. Onlar için arkadaşlığın sınırı yoktur. Arkadaş, zenginlik ve başarıda olduğu gibi acı, utanç ve yoksullukta da her zaman arkadaştır. Öte yandan düşmana hiçbir nezaket gösterilmez; ona hiçbir zaman acınmaz ve hiçbir şekilde affedilmez.”
MUSTAFA KEMAL HAKKINDAKİ SÖZLERİ
“Enver, Müslüman dünyasında her zaman büyük bir şöhrete sahip olacaksa da asla Kemal’in yerine geçemeyecektir. Mustafa Kemal Paşa, muzaffer Türkiye’nin büyük, çok sevilen kahramanıdır. O olmasaydı muhtemelen ülke de kurtulamayacaktı..”
